هنر عطرسازی و ترکیبات عطر

معمولا همه ما روزانه از لوازم آرایشی یا عطر و ادکلن استفاده می‌کنیم بدون اینکه به ترکیبات عطرها توجه کنیم. معمولا بوی خوش، ماندگاری و یا پخش بوی مناسب برای ما اهمیت بیشتری دارد اما برای افرادی که عطر جزئی جدانشدنی از زندگیشان است. هر چیزی درباره عطرها مهم و جذاب است. عطربازان یا عطرخواهان واقعی در هنگام انتخاب عطر به رایحه ها و سبک بوی آن و همچنین به ترکیبات عطرها توجه می‌کنند.

این به آنها کمک می‌کند تا عطرهای مختلف را بهتر درک کنند، همان طور که آشنایی با نقاشی یا هنرهای دیگر کمک می‌کند که ما به درک بهتری از آن هنر برسیم و لذت بیشتری هم از آن ببریم در عطر نیز به همین صورت است. چرا که علم عطرسازی، شیمی اما نتیجه آن هنر است.

شاید در اولین نگاه بوییدن ادکلن و تشخیص ترکیبات عطر کار آسانی به نظر برسد. آیا تا حالا این کار را انجام داده‌اید؟ معمولا چند نت از آن عطر را تشخیص داده‌اید؟ درست است که سیستم پیچیده‌ی بویایی انسان قادر به تشخیص صدها بو است اما تفکیک رایحه‌ های ترکیب شده در عطر، ساده نیست چرا که مواد در ترکیبات عطر ممکن است بوی خود را مخفی کرده و یا در اثر ترکیب تغییر کنند.

ترکیبات عطر و ادکلن

مواد تشکیل دهنده عطرها در سه دسته کلی جا می‌گیرند

اسانس ها

اسانس‌های مشتق شده از عصاره‌های گیاهی معطر طبیعی و یا مواد شیمیایی معطر مصنوعی هستند که بر اساس گروه‌های ساختاری (مانند الکل ها، استرها، آلدئیدها و ترپن ها) طبقه بندی می شوند. اسانس معمولاً از طریق تقطیر با بخار آب استخراج می شود. کسانی که گلابگیری سنتی ایرانی را دیده باشند می‌دانند که تقطیر به چه صورتی انجام می‌شود.

تثبیت کننده‌ها

تثبیت کننده‌ها مواد طبیعی و مصنوعی هستند که برای کاهش میزان تبخیر، افزایش قدرت بوی درک‌شده و بهبود پایداری استفاده می‌شود.

حلالها

مایعی که روغن عطر در آن حل شده است. محلول معمولی 98 درصد اتانول و 2 درصد آب است.

عطر برای بینی مثل موسیقی برای گوش

مطابق با این مفهوم زیبایی شناختی، طبقه بندی عطرها از کیفیت بویایی عطر در استعاره‌های موسیقی توصیف شده است. ترکیبات عطر و مواد تشکیل دهند یک عطر ترکیب composition  نامیده می‌شود و دارای سه note است که در طول زمان آشکار می‌شوند.

همانطور که می‌بینید هنگام صحبت کردن درباره عطرها از اصطلاحات هنرهای دیگر نیز استفاده می‌شود. بعضی اعتقاد دارند که این ناشی از پیوند و در هم‌تنیدگی هنرهاست اما بعضی دیگر آن را ناشی از عدم توجه به حس بویایی می‌دانند. این گروه می‌گویند گرچه تمام حواس برای بهبود زندگی آدمی به او اعطا شده اما انسانها به بویایی دقت لازم را ندارند و در واقع آن را کم اهمیت‌تر از سایر حواس می‌دانند در حالی که با شیوع ویروس کرونا و تاثیری که بر بویایی می‌گذاشت مشخص شد که فقدان این قوه چقدر می‌تواند ناراحت کننده باشد. چرا که ما بسیاری از لذتهای زندگی خود را مدیون این حس بی‌نظیر هستیم.

زبان عطرسازی گواه ویژگی‌های زیبایی شناختی ذاتی آن است و اگر بخواهیم کمی تخصصی‌تر درباره عطرها و ترکیبات عطر و اصطلاحات مربوط به آن حرف بزنیم باید بگویم که عطرها را بر چند اساس می‌توان تقسیم بندی کرد که رایجترین آنها تقسیم بندی بر اساس غلظت آعطرها، خانواده رایحه ای که به آن تعلق دارند و نت های موجود در رایحه مشخص می شوند.

ترکیبات عطر براساس غلظت

اینکه یک عطر با چه درصدی از سه ماده گفته شده در بالا(اسانس، تثبیت‌کننده و حلال) ترکیب شده است، نوع عطر را مشخص می‌کند. غلظت روغن عطر در یک رایحه خوب نشان دهنده شدت و مدت زمان پیش بینی شده آن بر روی پوست است. هر چه عطر غلیظ تر باشد، رایحه قوی تر و ماندگاری آن بیشتر می شود. اگرچه در تعاریف تنوع وجود دارد، چهار طبقه بندی عمده غلظت عطر وجود دارد.

پرفیوم حاوی 15 تا 30 درصد ترکیبات معطر است. ادو پرفیوم حاوی 8 تا 15 درصد ترکیبات معطر است. ادو توالت از 4 تا 8 درصد ترکیبات معطر دارد. و ادکلن بین 2 تا 5 درصد ترکیبات معطر دارد. ادکلن در ابتدا توسط عطرسازان ایتالیایی ساکن KÖln (کلن) آلمان در دهه 1700 اختراع شد و از اسانس رزماری و مرکبات حل شده در شراب تهیه می شد. با این حال، اصطلاح “ادکلن” به یک عطر با غلظت کم و یا رایحه خوب مردانه تبدیل شده است.

تقسیم بندی بر اساس گروه بویایی

در طول سال‌ها، تلاش‌های مختلفی برای تقسیم کردن دنیای عطر به دسته‌های قابل طبقه‌بندی، صورت گرفته است. در حالی که هیچ استاندارد بدون چالشی وجود ندارد، سیستم 7 طبقه ای که اغلب توسط SociTtT Frantaise des Parfumeurs استفاده می شود به شرح زیر است: مرکبات، گل، فوژه، شیپر یا چایپر، چوب، کهربا و چرم. برعکس، عطرهای جهان مایکل ادواردز از چرخی چهار دسته استفاده می کند: تازه، گلی، شرقی و چوبی. در هر دو سیستم، زیرمجموعه‌های متعددی با ویژگی‌های بیشتر وجود دارد. نسخه های دیگر ممکن است از اصطلاحات همپوشانی هر دو استفاده کنند. از آنجایی که هیچ سیستم جهانی وجود ندارد، دیدن یک عطر به روش‌های مختلف متضاد (یا غیر متضاد) رایج است، به همین دلیل است که بهتر است از خانواده‌ها به عنوان دستورالعمل‌های غیرمستقیم استفاده کنید و بر زیاد روی آنها تکیه نکنید.

مثلا ممکن است شما در مشخصات یک محصول ببینید که از گروه بویایی فوژه تشکیل شده است بعد در جای دیگری دیده باشید نوشته تشکیل شده از سرخس و این تفاوت برایتان ایجاد سوال کند. اما باید بدانید این دو تقریبا یکی هستند و فقط در نامها کمی اختلاف است.

تقسیم بر اساس نتها

عطرسازی را می توان به بینی مرتبط کرد همانطور که موسیقی به گوش است. مطابق با این مفهوم زیبایی شناختی، طبقه بندی سوم از کیفیت بویایی عطر با اصطلاحات موسیقی توصیف شده است. معمولا کیفیت بویایی هر عطر در سه مرحله خود را به نمایش می‌گذارد.

نت های بالایی یا ابتدایی، اولین نت هایی هستند که بعد از استفاده از یک عطر بوی آن را حس می کنید. نت‌های ابتدایی معمولاً از مولکول‌های سبک‌تری نسبت به بقیه ترکیبات عطرها ساخته می‌شوند، به این معنی که در فاصله کوتاهی با تبخیر مولکول‌ها ناپدید می‌شوند و قلب عطر را آشکار می‌کنند. اشکال مختلف مرکبات اغلب به عنوان نت بالایی استفاده می شود.

نت‌های میانی (که نت‌های قلبی نیز نامیده می‌شوند) درست قبل از از بین رفتن نت‌های بالایی ظاهر می‌شوند. رایحه های این کلاس نت از دو دقیقه تا یک ساعت پس از استفاده از عطر ظاهر می شوند. گل ها، ادویه ها و مواد گیاهی از نت های قلبی رایج هستند.

نت های پایه (یا پایین یا خشک) در حالی که نت های میانی در حال محو شدن هستند ظاهر می‌شوند. ترکیبات این دسته اغلب فیکساتوریا همان تثبیت کننده هستند که برای نگه داشتن و تقویت استحکام نت های میانی و بالایی سبک تر استفاده می شوند. نت های پایه مولکول‌های بزرگ و سنگینی هستند که به آرامی تبخیر می‌شوند و معمولا تا 30 دقیقه پس از استفاده از عطر قابل درک نیستند.

برخی از نت های پایه 24 ساعت یا بیشتر پس از استفاده قابل تشخیص هستند. این طبقه بندی نت به منظور نشان دادن تغییرات رایحه از زمان اسپری تا حدود چند ساعت بعد است. نت های پایه رایج عبارتند از چوب، خزه، عنبر و مشک.